Cumhuriyet Halk Partisi Tarihi

1930 yılında ekonomik krizin derinleşerek sürmesi ve toplumda ciddi huzursuzlukların başgöstermesi üzerine Mustafa Kemal, yakın arkadaşı olan Fethi Bey'i bir muhalefet partisi kurmakla görevlendirdi. 1930 yılı Ağustos ayı başında Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu.Yeni parti ülke çapında büyük heyecanla karşılandı. 5 Eylül'de yapılan İzmir Mitingi, Ege Bölgesinde rejime karşı genel bir ayaklanmaya dönüşme eğilimi gösterdi..Aralık ayındaki Menemen Hadisesi neticesinde SCF kendisini feshetti. SCF deneyinin başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra CHF'nin
Tek Parti yönetimi kökleşti. 1931 yılından toplanan Üçüncü Kurultay'da
tüzük yenilendi ve partinin programı belirlendi. Bu kurultayda,
Cumhuriyetçilik, Laiklik, Milliyetçilik, Devletçilik, Halkçılık ve
İnkılapçılıktan oluşan "Altı ok" partinin ana programı olarak belirlendi. Halkevleri adı altında CHF'ye bağlı bir taban örgütünün oluşturulmasına karar verildi.
1934 yılında Birinci Beş Yıllık Plan devreye sokuldu. Devlet eliyle
ağır sanayiin kurulmasını öngören plan, büyük ölçüde Sovyet
kredileriyle finanse edildi. Demiryolları yapımına önem verildi.

1935 yılı Mayıs ayında toplanan Dördüncü Kurultay'da partinin adı Dil Devriminin getirdiği yeni anlayış uyarınca Cumhuriyet Halk Partisi olarak değiştirildi.1937 Şubatında yapılan anayasa değişikliğiyle, CHP'nin "altı oku" TC
anayasasına resmen dahil edildi. Böylece Tek Partinin devletle
özdeşleşmesi süreci tamamlanmış oldu.
Özellikle 1930'lu yıllardan başlayarak devletin ve partinin lideri olan Atatürk ile 1923'ten itibaren kısa bir dönem hariç onun başbakanlığını yapan İsmet İnönü arasında derin anlaşmazlıklar yaşanmaya başladı.1930'lu yıllar dünya tarihi açısından son derece önemliydi. Avrupa’da faşizm yayılmakla birlikte Türkiye'nin doğu komşusu SSCB'de de sosyalist
idare anlayışı totaliter ve merkeziyetçi bir şekilde yayılmaktaydı.
Dünya da ekonomik buhran halklar üzerinde etkisini arttırarak
sürdürmekteydi.Türkiye iktisadi buhranı atlatabilmek ve hızla kalkınabilmek maksadıyla devletçilik uygulamasına geçmişti. Ancak devletin ve partinin başı Atatürk, liberal görüşlere sahipti. Bunu Atatürk'ün söylediği:"Bizim
güttüğümüz "devletçilik" bireysel çalışma ve etkinliği esas tutmakla
beraber, mümkün olduğu kadar az zaman içinde ulusu refaha, ülkeyi
bayındırlığa eriştirmek için, ulusun genel ve yüksek yararlarının
gerektirdiği işlerde özellikle ekonomik alanlarda, devleti fiilen
ilgilendirmektir." sözünden anlayabiliriz. Burada Atatürk esas olanın bireysel teşebbüs olduğunu açıklamaktadır . Her ne kadar
devletçilik onun siyasi fikirleri arasında gösterilse de o,bunun bir
zorunluluk olduğunu esas kalkınmanın serbest ekonomi ile
gerçekleşeceğini savunuyordu..Atatürk,ekonomide daha ılımlı bir devletçilik uygulaması isterken Başbakan İsmet İnönü,katı
devletçilikten yanaydı.1930'ların sonuna doğru devleti birlikte kuran
ikilinin arasındaki anlaşmazlıklar dayanılmaz bir hal aldı.Son olarak
bir dış politika olayı konusunda Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras'a ,İnönü'nün ayrı Atatürk'ün ayrı talimat vermesi ve Atatürk'ün talimatının uygulanması bardağı taşıran son damla oldu ve İsmet İnönü çekilme kararı aldı,1 Kasım 1937'de istifa etti. Cumhurbaşkanı Atatürk aynı gün Celal Bayar'ı başbakan atadı. Celal Bayar liberal görüşleriyle bilinen bir iktisatçıydı. Atatürk 1938 Kasım ayında vefatına değin Celal Bayar ile çalıştı.
Atatürk Döneminde Kurulan CHP Hükümetleri:
I. İnönü Hükümeti (30.10.1923-06.03.1924)
II. İnönü Hükümeti (06.03.1924-22.11.1924)
Okyar Hükümeti (22.11.1924-03.03.1925)
III. İnönü Hükümeti (03.03.1925-01.11.1927)
IV. İnönü Hükümeti (01.11.1927-27.09.1930)
V. İnönü Hükümeti (27.09.1930-04.05.1931)
VI. İnönü Hükümeti (04.05.1931-01.03.1935)
VII. İnönü Hükümeti (01.03.1935-01.11.1937)Cumhurbaşkanı ve CHP Genel Başkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün 10 Kasım 1938 Perşembe günü hayata veda etmesinden sonra TBMM 11 Kasım 1938 günü toplandı ve CHP Malatya milletvekili Mustafa İsmet İnönü toplantıya katılan 348 üyenin oybirliği ile Türkiye Cumhuriyeti'nin II. Cumhurbaşkanı seçildi. Cumhurbaşkanı İnönü hükümeti kurmakla Atatürk'ün son başbakanı Celal Bayar'ı
görevlendirdi. II. Bayar Hükümeti 11 Kasım 1938'de kuruldu ve bu
hükümet 25 Ocak 1939'a kadar görev başında kalabildi. 26 Aralık 1938
günü ise devletin tek partisi idarecisi ve yönlendiricisi konumunda
olan CHP ilk olağanüstü kurultayını yaptı. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü bu kurultayda partinin Değişmez Genel Başkanı seçildi. Vefat eden Atatürk ise Ebedi Şef ilan edildi. Bu şekilde İnönü, Milli Şef oluyordu.Atatürk'ten sonra cumhuriyetin başına seçilen İnönü
devletin tek partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi'nin de başına
geçmişti. Haziran 1939'da yapılan V.Olağan Kurultay'da ise parti içinde
muhalefet vazifesi yapacak olan Müstakil Grup kurulması kararı alındı. , cumhurbaşkanı ve Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanı olduktan
sonra 1939 yılında seçimler yenilendi. TBMM yeni dönem çalışmalarına
Mart ayında başladı. 1 Eylül 1939'da Almanya Polonya'ya ya saldırdı ve II. Dünya Savaşı başladı. Avrupa’da Hitler Almanyası, Mussolini İtalyası ile birlikte istilaya başlamıştı.Stalin'in başında bulunduğu SSCB'de bu ikiliye destek vermekteydi. Uzak Doğuda da Japonya bu gruba katılmıştı. Savaşın diğer tarafında ise Fransa ve İngiltere bulunuyordu.Hitler'in güçlü ordusu kısa zamanda Avrupa'yı istila etti. Mussolini kendisine Afrika'yı hedef almıştı. ABD olayları uzaktan izliyordu. Ancak Japonlar 7 Aralık 1941'de ABD'nin Pearl Harbour üssüne saldırınca Birleşik Devletler Almanya, İtalya ve Japonya'ya savaş açtı. Bu arada Almanya SSCB'ye saldırdı, dostluk bozuldu ve Stalin'de karşı tarafa geçti. Dünya adeta bir cehenneme dönmüştü. Ancak bu cehennemin ortasında, İnönü'nün deyimiyle Yangınlar içinde inleyen Asya ve Avrupa kıtalarının bitişik noktasında sessizlik yurdu aziz vatanımızdı.
Türkiye Milli Şef İnönü yönetiminde savaşın dışında durmayı başardı.
Son derece başarılı bir dış politika ile Türkiye bu büyük yangının
dışında kaldı. Milli Korunma Kanunu ve
Varlık Vergisi halkın üzerindeki yükü iyice ağırlaştırdı. Türk Ordusu
her türlü tehlikeye karşı ayakta tutuldu. Dönemin en olumlu olayı ise
Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel öncülüğünde açılan Köy Enstitüleri idi. Kemalizm İdeali'nin dayanak noktası olan köylü aydınlanması açısından bu kurumlar çok önemli görevler yaptı.
II. Dünya Savaşı Yıllarında Kurulan CHP hükümetleri:
I. Saydam Hükümeti--Refik Saydam (25.01.1939-03.04.1939)
II. Saydam Hükümeti--Refik Saydam (03.04.1939-09.07.1942)
I. Saraçoğlu Hükümeti--Şükrü Saraçoğlu (09.07.1942-09.03.1943)
II. Saraçoğlu Hükümeti--Şükrü Saraçoğlu (09.03.1943-07.08.1946)